Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – czym są i jak je rozpoznać

Przetwarzanie sensoryczne to proces, dzięki któremu układ nerwowy rejestruje, interpretuje i reaguje na bodźce pochodzące ze środowiska zewnętrznego oraz z wnętrza organizmu. Gdy ten mechanizm nie funkcjonuje prawidłowo, może dojść do zakłóceń, które wpływają na sposób odbierania, przetwarzania lub reagowania na dane sensoryczne. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego, nazywane również dysfunkcjami integracji sensorycznej, występują zarówno u dzieci, jak i dorosłych, choć najczęściej diagnozowane są w wieku wczesnodziecięcym. Rozpoznanie ich na wczesnym etapie ma kluczowe znaczenie w kontekście dalszego rozwoju psychoruchowego oraz funkcjonowania społecznego.

Czym są zaburzenia przetwarzania sensorycznego?

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego to nieprawidłowości w odczytywaniu i integrowaniu bodźców pochodzących z różnych zmysłów, takich jak wzrok, słuch, dotyk, węch, smak, równowaga (układ przedsionkowy) i czucie głębokie (propriocepcja). Osoba dotknięta tym typem zaburzeń może wykazywać nadmierną lub niewystarczającą wrażliwość na określone bodźce, mieć trudności z koordynacją ruchową, a także przejawiać nieadekwatne reakcje emocjonalne.

Wyróżnia się trzy główne typy zaburzeń sensorycznych: nadwrażliwość sensoryczną (hyperreaktywność), niedowrażliwość sensoryczną (hiporeaktywność) oraz poszukiwanie wrażeń sensorycznych. Każdy z tych typów może wpływać na codzienne funkcjonowanie i zachowanie osoby, powodując trudności w takich sferach jak nauka, komunikacja czy interakcje społeczne.

Objawy zaburzeń przetwarzania sensorycznego

Objawy zaburzeń sensorycznych mogą różnić się w zależności od wieku, zakresu i rodzaju dysfunkcji. Wśród dzieci najczęściej obserwuje się nadwrażliwość na dźwięki, światło czy dotyk, objawiającą się reakcjami lękowymi, drażliwością lub unikaniem określonych sytuacji. Dzieci z niedowrażliwością mogą natomiast wykazywać brak reakcji na bodźce, niską reakcję bólową lub być bardziej narażone na urazy z powodu braku wyczucia ciała w przestrzeni.

U osób z poszukiwaniem wrażeń sensorycznych często zauważa się potrzebę silnej stymulacji – częste kręcenie się, uderzanie przedmiotów, nadmierne dotykanie tekstur lub zabawek. Często mogą również występować trudności z koncentracją, problemy z koordynacją ruchową czy opóźnienia rozwoju mowy. U dorosłych objawy mogą być bardziej subtelne, ale równie uciążliwe, np. trudności w przebywaniu w zatłoczonych miejscach, problemy z koncentracją w hałasie lub rozdrażnienie w sytuacjach sensorycznego przeciążenia.

Przyczyny i czynniki ryzyka

Istotne jest, że zaburzenia przetwarzania sensorycznego nie mają jednej, jasno określonej przyczyny. Aktualna wiedza sugeruje, że mogą być wynikiem złożonego oddziaływania czynników genetycznych i środowiskowych. W niektórych przypadkach obserwuje się współwystępowanie zaburzeń sensorycznych z innymi schorzeniami neurorozwojowymi, takimi jak autyzm, ADHD czy mózgowe porażenie dziecięce.

Do czynników ryzyka zalicza się m.in. komplikacje w czasie ciąży i porodu, wcześniactwo, niską masę urodzeniową, a także infekcje lub urazy wpływające na rozwój układu nerwowego. Nie bez znaczenia pozostają również warunki środowiskowe, w jakich rozwija się dziecko – ograniczona stymulacja sensoryczna we wczesnym etapie życia może negatywnie wpływać na jego adaptacyjne funkcjonowanie.

Metody diagnostyczne w zaburzeniach przetwarzania sensorycznego

Diagnostyka zaburzeń przetwarzania sensorycznego opiera się głównie na obserwacji zachowań oraz szczegółowym wywiadzie z rodzicami lub opiekunami. Kluczową rolę odgrywają specjaliści z zakresu terapii integracji sensorycznej, neurologii dziecięcej czy psychologii rozwojowej, którzy oceniają sposób reagowania dziecka na różne bodźce i wykonują dedykowane testy oceniające funkcje sensoryczno-motoryczne.

W procesie diagnozy często wykorzystywane są standaryzowane narzędzia oceny, np. arkusze obserwacyjne, skale oceny zachowań sensorycznych oraz testy sprawdzające reakcje na stymulacje różnych zmysłów. W przypadku podejrzenia współwystępowania innych zaburzeń neurorozwojowych, konieczne może być poszerzenie diagnostyki o badania neurologiczne lub psychologiczne.

Jak wspierać osoby z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego?

Skuteczne wsparcie osób z zaburzeniami sensorycznymi opiera się przede wszystkim na indywidualnie dobranej terapii, której celem jest poprawa zdolności adaptacyjnych oraz zwiększenie komfortu funkcjonowania na co dzień. Terapia integracji sensorycznej to jedna z najczęściej stosowanych form oddziaływania, bazująca na celowo organizowanej aktywności ruchowej oraz sensorycznej z uwzględnieniem potrzeb i możliwości osoby z zaburzeniem.

Oprócz specjalistycznej terapii ważne jest stworzenie odpowiedniego środowiska – zarówno w domu, jak i w szkole czy pracy. Dostosowanie przestrzeni, unikanie nadmiaru bodźców, wprowadzenie jasno określonych rytuałów dnia oraz wykorzystanie narzędzi wspomagających (np. kamizelek obciążeniowych czy pomocy sensorycznych) mogą znacząco poprawić funkcjonowanie osoby z SPD. Kluczowym elementem jest także wsparcie i edukacja otoczenia, które powinno być świadome specyfiki tych zaburzeń i umiejętnie reagować na potrzeby bliskiej osoby.

Artykuł powstał przy współpracy z centrumstamina.pl.

Powyższe informacje należy traktować jedynie jako informacyjno–edukacyjne. Treści te i porady w nich zawarte nie mogą zastąpić bezpośredniego kontaktu ze specjalistami i nie powinny być uznawane za profesjonalną poradę.

Artykuł sponsorowany